Θεματικές ενότητες

4.2 Η οχύρωση του 16ου αιώνα

Το επιβλητικότερο σύμβολο της μακραίωνης Βενετικής παρουσίας στο Χάνδακα είναι η μεγάλης κλίμακας οχύρωση που υψώνεται σχεδόν ακέραιη αγκαλιάζοντας την παλιά πόλη. Η απόφαση για την κατασκευή νέου περιβόλου ελήφθη το 1462. Ωστόσο τα επόμενα εκατό χρόνια αναλώθηκαν σε σχεδιασμούς σύμφωνα με τις επιταγές του νέου προμαχωνικού συστήματος οχυρώσεων και διαρκείς αναθεωρήσεις λόγω της αδυναμίας της Βενετίας να χρηματοδοτήσει συστηματικά το έργο. Η υλοποίηση του μεγαλεπήβολου προγράμματος, που εντατικοποιήθηκε από το 1562, γνώρισε πολυάριθμες περιπέτειες, απασχόλησε γενιές μηχανικών και αξιωματούχων, εκατοντάδες τεχνίτες και ατελείωτο αριθμό εργατικών χεριών, δέχτηκε επανειλημμένες τροποποιήσεις, διακόπηκε δεκάδες φορές λόγω έλλειψης χρηματοδότησης και ουσιαστικά δεν σταμάτησε να βελτιώνεται και να συμπληρώνεται παρά με την Άλωση του Χάνδακα από τους Οθωμανούς το 1669. Τα πολυάριθμα εμβλήματα της Βενετίας, τα οικόσημα αξιωματούχων και οι αναμνηστικές επιγραφές που εντοιχίστηκαν στα διάφορα τμήματά του κατά τη διάρκεια της κατασκευής αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα των διαδοχικών φάσεων οικοδόμησής του μαζί με την εκτεταμένη αλληλογραφία των Βενετικών Αρχείων.

Καίρια συμβολή στο σχεδιασμό του φρουρίου είχε ο μεγάλος Βερονέζος αρχιτέκτονας Michele Sanmicheli, που παρέμεινε στο Χάνδακα για το σκοπό αυτό από την άνοιξη του 1538 ως το φθινόπωρο του 1539. Αλλά εκείνος που ουσιαστικά έδωσε στον οχυρωματικό περίβολο την οριστική του μορφή ήταν ο προνοητής επί των οχυρώσεων και στη συνέχεια γενικός προνοητής Giulio Savorgnan, που ασχολήθηκε εντατικά με το έργο μεταξύ του 1562 και του 1566.

Το γενικό σχήμα του οχυρού ακολουθεί έναν αυστηρό γεωμετρικό σχεδιασμό με κάτοψη πολυγώνου, η βάση του οποίου ακολουθεί την ακτογραμμή. Τις κορυφές του καταλαμβάνουν επτά προμαχώνες, δυο θαλάσσιοι (της Άμμου ή Sabbionara στα ανατολικά και Αγίου Ανδρέα στα δυτικά) και πέντε χερσαίοι (από Α προς Δ οι Vitturi, Ιησού, Martinengo, Βηθλεέμ και Παντοκράτορα). Οι χερσαίοι προμαχώνες είναι καρδιόσχημοι. Eνώνονται με τα ευθύγραμμα τμήματα του τείχους με λαιμούς (gole), στους οποίους διαμορφώνονται εκατέρωθεν χαμηλές πλατείες για τα βαριά πυροβόλα όπλα, κύρια δύναμη πυρός του φρουρίου. Την οχύρωση περιέβαλε βαθιά ξηρή τάφρος με σχεδόν κάθετα διαμορφωμένο εξωτερικό πρανές που αντιστηριζόταν με τοιχοποιία. Η τάφρος δημιουργήθηκε με την εκσκαφή του χώματος που απαιτήθηκε για να δημιουργηθεί η οχύρωση, η οποία περιέβαλε την πόλη ως συνεχής λόφος. Ο χωμάτινος αυτός όγκος προς το εσωτερικό της πόλης διαμορφωνόταν σε ήπιο πρανές, ενώ η εξωτερική του όψη ανακρατούνταν από λίθινη έντονα κεκλιμένη αντιστήριξη (scarpa). Πάνω από αυτήν διαμορφωνόταν ένα κατακόρυφο στηθαίο (parapetto), που διαχωριζόταν με ημικυκλικής διατομής γείσο (cordone).

Η διαμόρφωση του οχυρωματικού περιβόλου ήταν αποτέλεσμα επίπονου αλλά ευφυούς σχεδιασμού. Η στενή ξηρή τάφρος εμπόδιζε την πλήρη ανάπτυξη των εχθρικών στρατευμάτων, τα οποία σε κάθε περίπτωση βρίσκονταν εντός της εμβέλειας των πυροβόλων που βρίσκονταν στους λαιμούς των προμαχώνων. Στα σημεία που κρίθηκε απαραίτητο οι προμαχώνες ενισχύθηκαν περαιτέρω με την κατασκευή επιπρομαχώνων. Ένα δίκτυο εξωτερικών οχυρών στην άλλη όχθη της τάφρου στόχευε να προσφέρει επιπλέον προστασία στους προμαχώνες.

Παρά τις αλλεπάλληλες επιθέσεις και τους ανηλεείς κανονιοβολισμούς στη διάρκεια της εικοσαετούς πολιορκίας της από τους Οθωμανούς, η οχύρωση του Χάνδακα επιβίωσε ως τις μέρες μας σχεδόν αλώβητη, με μικρές μόνο επεμβάσεις κατά την οθωμανική περίοδο. Εξακολουθεί να ορθώνεται περήφανα, σε πείσμα της ανθρώπινης επιβουλής και κακομεταχείρισης, αιώνιο σύμβολο της ανθρώπινης ευφυΐας, αντοχής, αντίστασης και θέλησης για ελευθερία.

Κείμενα της ίδιας θεματικής ενότητας (6)

Characteristic Icon
4. Οι οχυρώσεις του Χάνδακα
Characteristic Icon
4.1 Οι παλαιότερες οχυρώσεις του Χάνδακα
Characteristic Icon
4.2.1 Οι προμαχώνες
Characteristic Icon
4.2.2. Οι πύλες του Χάνδακα
Characteristic Icon
4.2.3 Τα οικόσημα και τα εμβλήματα
Characteristic Icon
4.3 Η τύχη της οχύρωσης στο πέρασμα των αιώνων