Ο Κρητικός Πόλεμος, που διήρκεσε 21 ολόκληρα χρόνια, υπήρξε ένα από τα δραματικότερα στρατιωτικά γεγονότα του 17^ου αιώνα. Ο αντίκτυπος της μακροχρόνιας πολιορκίας και της άλωσης του Χάνδακα άφησε ισχυρό αποτύπωμα στη λογοτεχνία, λόγια και δημώδη, επώνυμων και ανώνυμων δημιουργών, Ελλήνων, Ιταλών, Γάλλων και Οθωμανών, που συχνά υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων, και από την άποψη αυτή οι μαρτυρίες τους έχουν ιδιαίτερη ιστορική αξία. Στην ελληνική γραμματεία συγκαταλέγονται πέντε έμμετρα κείμενα, με θρηνητική κυρίως μορφή, εμπνευσμένα από τα γεγονότα του Κρητικού Πολέμου.

Ο Ιωακείμ αρχιμανδρίτης ο Κύπριος έγραψε ένα ποίημα σε 10.240 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στίχους, το οποίο πιθανότατα συνέθεσε πριν από την τελική έκβαση των γεγονότων.

Ο Κρητικός γιατρός και λόγιος Αθανάσιος Πικρός, που έγγραψε στα αρχαία ελληνικά, υπήρξε αρχίατρος του Χάνδακα. Στη διάρκεια του πολέμου έχασε το γιό του και τελικά πέθανε πέντε χρόνια πριν από την Άλωση.

Ο Κρητικός λόγιος και μετέπειτα πατριάρχης Αλεξανδρείας Γεράσιμος Παλλαδάς, ο οποίος έζησε στο νησί ως την άλωση, αφιέρωσε στον Κρητικό Πόλεμο το τέταρτο ποίημά του με τίτλο «Θρήνος της Κρήτης».

Τυχαία βρέθηκε στα Χανιά, απ’ όπου κατέγραψε τα γεγονότα μέχρι κάποια περίοδο της πολιορκίας ο Κεφαλλονίτης ιερομόναχος Ακάκιος-Άνθιμος Διακρούσης.

Αλλά το πιο σημαντικό ποίημα, από πλευράς λογοτεχνικής, γλωσσικής και ιστορικής, όπως σημειώνει ο Στ. Αλεξίου, είναι ο Κρητικός Πόλεμος του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή, ο οποίος έζησε στη γενέτειρά του το Ρέθυμνο ως την κατάληψή της από τους Οθωμανούς, εν συνεχεία κατέφυγε στο Χάνδακα και από εκεί ως πρόσφυγας στην Κέρκυρα, για να ολοκληρώσει τελικά το ποίημα στη Βενετία. Ο Μπουνιαλής μεταφέρει στο κείμενο για την πολιορκία του Χάνδακα τις δραματικές διηγήσεις των προσφύγων που κατέφταναν στη Βενετία μετά το 1669, αλλά και στοιχεία από το ποίημα του ιερομόναχου Ακάκιου-Άνθιμου Διακρούση.

Παρουσιάζονται εδώ αποσπάσματα από τα δυο αυτά ποιήματα, μέσα από τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να αισθανθεί τις δραματικές ώρες που έζησαν οι πολιορκημένοι και το βαθύ τους πόνο για την εγκατάλειψη της πόλης τους στα χέρια των Οθωμανών.